Sóng nhiệt làm chất lượng không khí xấu đi

(TN&MT) - Biến đổi khí hậu đang làm tăng cường độ và tần suất của các đợt nắng nóng. Theo một báo cáo mới của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), nắng nóng cực độ cùng với cháy rừng và bụi sa mạc đang gây tác động lớn đến chất lượng không khí, sức khỏe con người và môi trường.

Biến đổi khí hậu làm tăng tần suất, cường độ của các đợt nắng nóng

Bản tin Khí hậu và Chất lượng không khí năm 2023 của WMO, bản tin thứ 3 trong loạt bản tin hàng năm, tập trung vào các đợt nắng nóng. Điều này nhằm thu hút sự quan tâm đến thực tế rằng không chỉ nhiệt độ cao mới là mối nguy hiểm mà cả tác động của ô nhiễm thường bị bỏ qua cũng nguy hiểm không kém.

Theo bản tin, các đợt nắng nóng gây ra cháy rừng ở Tây Bắc nước Mỹ và các đợt nắng nóng kèm theo sự xâm nhập của bụi sa mạc trên khắp châu Âu đều dẫn đến chất lượng không khí nguy hiểm vào năm 2022. Bản tin đề cập đến các nghiên cứu điển hình từ Brazil về giải pháp của các công viên và khu vực có cây xanh trong thành phố trong việc cải thiện chất lượng không khí, hấp thụ carbon dioxide và làm giảm nhiệt độ hơn, từ đó mang lại lợi ích cho cư dân.

Tổng thư ký WMO, Giáo sư Petteri Taalas cho biết: “Bản tin Khí hậu và Chất lượng không khí năm 2023 của WMO liên quan đến tình hình khí hậu và chất lượng không khí trong năm 2022. Tuy nhiên, những gì chúng ta đang chứng kiến ​​vào năm 2023 thậm chí còn cực đoan hơn. Tháng 7 là tháng nóng nhất từng được ghi nhận, với sức nóng dữ dội tại nhiều nơi ở bán cầu bắc và tiếp tục kéo dài đến tháng 8”.

Theo ông, cháy rừng đã hoành hành khắp những vùng đất rộng lớn ở Canada, gây ra sự tàn phá và chết chóc bi thảm ở Hawaii, đồng thời gây ra thiệt hại và thương vong lớn ở khu vực Địa Trung Hải. Điều này đã gây ra mức độ chất lượng không khí nguy hiểm cho hàng triệu người và khói bao trùm khắp Đại Tây Dương và Bắc Cực.

Biến đổi khí hậu đang làm tăng tần suất và cường độ của các đợt nắng nóng và xu hướng này dự kiến sẽ tiếp tục trong tương lai. Ngày càng có sự đồng thuận khoa học rằng sóng nhiệt sẽ làm tăng nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của cháy rừng.

Tiến sĩ Lorenzo Labrador, Cán bộ Khoa học tại Chương trình Theo dõi Khí quyển Toàn cầu của WMO, người biên soạn bản tin cho biết: “Các đợt nắng nóng và cháy rừng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Khói từ các vụ cháy rừng chứa một loại hóa chất độc hại không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng không khí và sức khỏe mà còn gây hại cho thực vật, hệ sinh thái và cây trồng, đồng thời làm tăng lượng khí thải carbon và khí nhà kính trong bầu khí quyển”.

Chất lượng không khí và khí hậu có mối liên hệ với nhau

Biến đổi khí hậu do các khí nhà kính giữ nhiệt từ các hoạt động của con người là mối đe dọa toàn cầu lâu dài. Trong khi đó, ô nhiễm không khí xảy ra trong khoảng thời gian từ vài ngày đến vài tuần và có xu hướng mang tính cục bộ hơn.

Các chất ô nhiễm bao gồm các khí phản ứng tồn tại trong thời gian ngắn như oxit nitơ và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi sinh học dẫn đến sản xuất ozone - một loại khí vừa là chất gây ô nhiễm không khí thông thường vừa là khí nhà kính - và các hạt vật chất (PM) - một loạt các hạt cực nhỏ thường gọi là sol khí lơ lửng trong khí quyển, gây hại cho sức khỏe con người.

Tổng thư ký WMO cho biết: “Các đợt nắng nóng làm suy giảm chất lượng không khí, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người, hệ sinh thái, nông nghiệp và thậm chí cả cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Biến đổi khí hậu và chất lượng không khí là 2 vấn đề không thể xử lý một cách riêng lẻ. Chúng song hành với nhau và phải được giải quyết cùng nhau để phá vỡ vòng luẩn quẩn này”.

Chất lượng không khí và khí hậu có mối liên hệ với nhau vì các loại hóa chất ảnh hưởng đến cả hai đều có mối liên hệ với nhau, do các chất gây ra biến đổi khí hậu và làm suy giảm chất lượng không khí thường được phát ra từ cùng một nguồn và những thay đổi ở một nguồn này chắc chắn sẽ gây ra những thay đổi ở nguồn khác.

Ví dụ, quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch thải ra carbon dioxide (CO2) và nitơ oxit (NO) vào khí quyển, có thể dẫn đến sự hình thành các sol khí ozone và nitrat. Tương tự, một số hoạt động nông nghiệp là nguồn chính tạo ra khí nhà kính metan và cũng thải ra amoniac, sau đó tạo thành các sol khí amoni gây ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng không khí.

Chất lượng không khí lần lượt ảnh hưởng đến sức khỏe hệ sinh thái vì các chất ô nhiễm không khí như nitơ, lưu huỳnh và ozone được thực vật hấp thụ, gây hại cho môi trường và làm giảm năng suất cây trồng.

Những hiện tượng đáng chú ý trong năm 2022

Mùa hè năm 2022 là mùa hè nóng kỷ lục ở châu Âu. Đợt nắng nóng kéo dài đã làm tăng nồng độ của cả PM và ozone trên mặt đất.

Hàng trăm địa điểm giám sát chất lượng không khí đã vượt quá mức hướng dẫn về chất lượng không khí ozone của Tổ chức Y tế Thế giới là 100 μg m–3 vì phơi nhiễm trong 8 giờ. Điều này lần đầu tiên xảy ra ở phía Tây Nam châu Âu, sau đó xuất hiện tại Trung Âu và cuối cùng đến phía Đông Bắc, sau sự lan rộng của đợt nắng nóng khắp lục địa.

Trong nửa cuối tháng 8/2022, bụi sa mạc xâm nhập vào Địa Trung Hải và Châu Âu với mức độ cao bất thường. Sự trùng hợp giữa nhiệt độ cao và lượng khí dung cao, từ đó hàm lượng bụi PM cao đã ảnh hưởng đến sức khỏe và tinh thần của con người.

Trong khi tầng ozone ở tầng bình lưu bảo vệ chúng ta khỏi các tia cực tím có hại của mặt trời thì tầng ozone ở gần bề mặt Trái đất lại có hại cho sức khỏe con người. Nó cũng có thể làm giảm cả số lượng và chất lượng năng suất của các loại cây lương thực chủ yếu.

Trên toàn cầu, tổn thất mùa màng do ozone gây ra trung bình là 4,4-12,4% đối với các loại cây lương thực chủ yếu, trong đó thiệt hại lúa mì và đậu tương lên tới 15-30% ở các khu vực nông nghiệp trọng điểm của Ấn Độ và Trung Quốc.

Sóng nhiệt và tình trạng khô hạn tạo điều kiện thuận lợi cho cháy rừng, khi đã bắt đầu sẽ phát triển nhanh chóng khi gặp thảm thực vật khô, dễ cháy, làm tăng lượng khí thải sol khí. Do đó, theo báo cáo của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), một đợt nắng nóng kéo dài vào tháng 9/2022 cùng với mức độ đốt sinh khối cao bất thường trên khắp vùng Tây Bắc nước Mỹ dẫn đến chất lượng không khí kém cho phần lớn khu vực.

Sự lắng đọng trong khí quyển của các hợp chất chứa nitơ theo chiều gió của đám cháy cũng ảnh hưởng đến hệ sinh thái - một hiện tượng sẽ gia tăng khi khí hậu ấm lên và các đợt nắng nóng xảy ra. Tại California và Tây Bắc nước Mỹ, cháy rừng đóng góp phần lớn vào sự lắng đọng nitơ trong một số hệ sinh thái tự nhiên, thường vượt quá ngưỡng tải trọng tới hạn và tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học, nước uống sạch và thậm chí cả chất lượng không khí.